Yataro Iwasaki, człowiek o niezwykłych aspiracjach, założył w 1870 r. pierwszą firmę Mitsubishi — było to przedsiębiorstwo żeglugowe. Japonia wychodziła w tamtym czasie z panującej od wieków izolacji feudalnej i starała się dogonić kraje zachodnie pod względem rozwoju. Przedsiębiorstwo pana Yataro rozwijało się błyskawicznie, obejmując różne dziedziny przemysłu wytwórczego i handlu. Wybuch II wojny światowej przyniósł kres integralności firmy Mitsubishi. Jednak niezależne spółki wywodzące się ze starej firmy Mitsubishi są obecne na rynku do dzisiaj i działają praktycznie w każdym sektorze przemysłu.

Yataro Iwasaki pochodził z miasta Kochi na wyspie Shikoku, skąd również pochodził potężny klan rodziny Tosa. Pracując dla klanu, Yataro z wielkim sukcesem zarządzał operacjami handlowymi w Osace. W roku 1870 założył własne przedsiębiorstwo żeglugowe, Tsukumo Shokai, czarterując od swych byłych pracodawców trzy statki parowe. Tak narodziła się firma Mitsubishi.

Zdjęcie pochodzące z archiwów firmy Mitsubishi.

Nazwa firmy zmieniła się najpierw na Mitsukawa Shokai w 1872 r. i dwa lata później na Mitsubishi Shokai. Jako logo firmy Yataro wybrał symbol przedstawiający połączenie trzech liści dębu z herbu klanu Tosa i trzech diamentów nałożonych na siebie z własnego, rodzinnego herbu. Właśnie od tego logo wywodzi się nazwa firmy Mitsubishi, co oznacza „trzy diamenty”.

W roku 1874 Yataro dał świadectwo wielkiego patriotyzmu, przekazując statki, które zostały wykorzystane do transportu żołnierzy do Tajwanu. W ramach wdzięczności za swą ofiarność otrzymał od rządu 30 jednostek pływających. W 1875 roku Yataro zmienił nazwę firmy na Mitsubishi Mail Steamship, przejąwszy pracowników i placówki poczty zlikwidowanej przez rząd.

Firma Mitsubishi Mail Steamship współpracowała z Chinami i Rosją, uzyskując status monopolisty na szlakach międzynarodowych. Jednak w roku 1880 układ polityczny przestał sprzyjać firmie Mitsubishi i ówczesny rząd sfinansował powstanie konkurenta. Wynikła sytuacja prawie doprowadziła do bankructwa obu konkurujących firm.

Po interwencji rządu wprowadzono tymczasowy rozejm. Jednak po śmierci Yataro w 1885 r. i przejęciu firmy przez jego brata Yanosuke bezprecedensowa walka obu firm ponownie przybrała na sile. Spór został zakończony w 1885 r. po arbitrażu rządowym, co doprowadziło do połączenia obu firm i utworzenia spółki Nippon Yusen, obecnie NYK Line.

W miarę nasilania się konkurencji na morzu firma Mitsubishi rozrastała się na stałym lądzie. Zakupiono kopalnię miedzi Yoshioka w Akita i kopalnię węgla Takashima w Nagasaki. W 1884 r. wydzierżawiono od rządu stocznię w Nagasaki, w której później powstał pierwszy wyprodukowany w Japonii stalowy statek parowy.

Pod autorytarnymi rządami Yanosuke Iwasakiego firma Mitsubishi stale się rozrastała i przejmowała nowe gałęzie przemysłu. Yanosuke zakupił więcej kopalń, aby zapewnić surowce dla firmy Mitsubishi i rozwijającego się przemysłu w Japonii. Usunął on również z nazwy firmy wyrażenie „Steamship”. A w 1890 r. Yanosuke zapłacił milion dolarów za teren bagienny o powierzchni 80 akrów tuż obok Pałacu Cesarskiego. Wyśmiewana w owym czasie inwestycja jest teraz warta miliardy dolarów.

Hisaya, syn Yataro, objął stanowisko prezesa w 1893 r. Ten absolwent Uniwersytetu Pensylwanii przywrócił świetność firmie Mitsubishi, rozszerzając jej działalność na coraz to nowe branże. Założył oddziały bankowe, inwestował w nieruchomości, marketing i zarządzanie, jak również w przemysł wydobywczy i stoczniowy.

Niektóre z jego prywatnych inwestycji należą teraz do spółek Mitsubishi. Zakupił fabrykę papieru w Kobe, obecnie Mitsubishi Paper Mills. Pomagał przy zakładaniu spółki Kirin Brewery. Jego kuzyn, Toshiya, założył firmę Asahi Glass, pierwszą japońską wytwórnię szkła płaskiego walcowanego.

Zarządzanie firmą Mitsubishi przeszło dalsze modernizacje po objęciu w 1916 r. stanowiska prezesa przez Koyata, syna Yanosuke. Koyata, absolwent Uniwersytetu Cambridge, utworzył z oddziałów osobne, działające równolegle spółki. Zdobył dominującą pozycję dla firmy Mitsubishi w sektorach maszynowym, sprzętu elektrycznego i chemicznym. Firmy te później przekształciły się w Mitsubishi Heavy Industries — producenta samochodów, samolotów, czołgów i autobusów. Firma Mitsubishi Electric stała się liderem w branży maszyn elektrycznych i urządzeń domowych.

Rodzina Iwasaki zrezygnowała częściowo z kontroli nad firmą Mitsubishi przez publiczną emisję akcji centralnej spółki holdingowej. Do zakończenia II wojny światowej zewnętrzni inwestorzy posiadali już ponad połowę akcji spółki.

Koyata Iwasaki zachęcał kierownictwo i pracowników firmy, aby wyzbyli się rozwiniętych w czasie wojny postaw ksenofobicznych. Jak przypominał kadrze kierowniczej firmy Mitsubishi zaraz bo wybuchu fali wrogości: „Pośród naszych partnerów biznesowych jest wielu Brytyjczyków i Amerykanów. To nasi przyjaciele, którzy wspólnie z nami podjęli się realizacji projektów i dążą do osiągnięcia tych samych celów. Niech powróci pokój, niech na powrót staną się oni naszymi przyjaciółmi.”

Po wojnie alianckie wojska okupacyjne zażądały rozwiązania największych japońskich grup przemysłowych. 30 września 1946 r. centrala firmy Mitsubishi została rozwiązana i wiele spółek grupy Mitsubishi zostało podzielonych na mniejsze przedsiębiorstwa. Część handlową firmy podzielono na 139 spółek. Mitsubishi Heavy Industries przekształciło się w trzy spółki regionalne. Pod naciskiem sił okupacyjnych większość spółek przestało używać nazwy i logo Mitsubishi.

Po wybuchu wojny w Korei nastąpiła zmiana polityki okupacyjnej z reorientacją na odbudowę przemysłu i gospodarki. Niektóre spółki zostały zrekonstruowane i ponownie zaczęły używać nazwy i logo Mitsubishi. Zachowały przy tym swoją autonomię. Firmy te, jako oddzielne podmioty, osiągnęły znacznie więcej, niż byłoby to kiedykolwiek możliwe w przypadku spółki skonsolidowanej. Jednocześnie czerpały korzyści z poczucia wspólnoty, wynikającego ze wspólnej historii i kultury korporacyjnej.

Tekst i zdjęcie dzięki uprzejmości i pozwoleniu Komitetu ds. publicznych firmy Mitsubishi.